Als twintigjarige had ik nul verstand van de gevaren van lawines, wist ik helemaal niks van sneeuwlagen en hield ik me totaal niet bezig met terrain-traps of lawine-stufes. Ik vond een lawinepieper vooral heel erg duur en ik deed geen gekke dingen toch? Ik bleef in de buurt van de pistes, vertrouwde op mijn gezond verstand en vermogen om in te schatten wat wel en niet veilig was. Intussen weet ik wel beter. Ik omring mij in de bergen vooral met mensen die de veiligheid offpiste ook serieus nemen. Voor HighlifePlus sprak ik met een aantal experts op het gebied van lawineveiligheid, materialen en een nieuwe benadering van het altijd op de loer liggende risico.

“Lawines zijn geen exotische gebeurtenissen, want als je op het verkeerde moment op de verkeerde plek bent, dan gaat het wel degelijk regelmatig mis!” Zo begint Rolf Westerhof (uit Leek in het noorden van Nederland) op mijn allereerste theoriecursus over lawineveiligheid. Rolf legt even later een vijftal leesboeken van verschillende diktes op zijn hand en vraagt ons om zand of suiker tussen de boeken erbij te denken. “Als de boeken nou sneeuwlagen zijn die zich niet extreem goed aan elkaar hechten dan kun je je voorstellen dat als ik mijn hand schuin houd, op een gegeven moment de boeken gaan glijden door die instabiele tussenlaag. Dat is een zogenaamde plaklawine, het grootste gevaar voor skiërs en snowboarders.” Dit is de eerste ‘Aha-erlebnis’ bij de meeste bezoekers. Vele nieuwe inzichten zullen die dag nog volgen. Ik spreek Rolf in de jaren daarna nog vaak over het onderwerp lawineveiligheid. Hij werkt bij Outdoor XL in Barendrecht als inkoper en verkoper op de freeride- en toerski-afdeling en schrijft daarnaast voor de technische redactie van de Nederlandse Ski Vereniging. Een kenner, wintersportliefhebber en gear-freak in hart en nieren dus. Maar bovenal is hij toch de oprichter en managing director van het Snow Safety Center dat in 2006 werd opgericht met als doel ‘kennisverbreding van veiligheid buiten de piste’. Bij het Snow Safety Center geven Gidsen en instructeurs
theoretische en praktische cursussen. Daarnaast doet de non-
profitorganisatie mee in een internationale werkgroep waar de standaarden voor lawineveiligheid worden vastgelegd. “We zitten in een enorm netwerk van mensen met kennis en ervaring en brengen alles handzaam samen in cursussen voor gewone freeriders. Een must voor elke freerider die het offpisteskiën een beetje serieus neemt.”

Een lawinecursus is een must voor elke freerider die het offpisteskiën een beetje serieus neemt

De meeste offpiste-skiërs nemen het veiligheidsaspect van het freeriden helaas nog niet helemaal serieus. Wel de lusten, niet de lasten. Gelukkig is er in skigebieden steeds meer informatie voor freeriders en zijn er zogenaamde freeride-checkpoints of door het skigebied gecontroleerde freeride-zones. Maar toch ligt de verantwoordelijkheid voor elke offpisteskiër bij zichzelf. “Ga sowieso nooit op pad zonder de drie-eenheid die bestaat uit een pieper, sonde en schep.” Wie het kan betalen en nog meer risico’s wil uitbannen maakt van dit trio een kwartet en schaft een lawine-airbag aan (zie kader). Deze vier attributen zijn, ondanks hun lange bestaan (de airbag is wel een stuk jonger), nog steeds niet uitontwikkeld. Rolf: “Een goede ontwikkeling is dat de plastic scheppen er eindelijk uit zijn en er meer en meer focus is op wat robuuster materiaal. Bedenk dat je een schep één keer in je leven koopt, dus die mag best wat kosten. Ook is iedereen er intussen wel uit dat een sonde niet dunner zou mogen zijn dan 11 mm, maar liever 12 of 13 mm en zeker niet korter dan 2,40 meter en liever iets langer.” Op het gebied van piepers is er ook jaarlijks wel wat nieuws te melden, zij het dat dit wat technischer van aard is. “Voor de gewone gebruiker is een pieper met drie antennes en een blokkeerfunctie genoeg. Die blokkeerfunctie gebruik je in geval van meerdere bedolven mensen/slachtoffers, sowieso al een erg lastige situatie. Vind je één iemand dan kan je op een knopje drukken zodat de pieper deze persoon niet meer zoekt. Dan kun je op zoek naar andere slachtoffers. Geavanceerde modellen hebben nu ook back-up functies. Dat is vooral voor gespecialiseerde mensen. Als er bijvoorbeeld veel elektronische ruis is door een gsm-mast, dan kan het zijn dat lawinepiepers storing ondervinden. Top of the line modellen kunnen wisselen naar de ouderwetse analoge technologie die geen last heeft van die ruis. Een andere nieuwe feature in pieperland is de Diract Voice van Ortovox. Die heeft een stem en praat tegen je bij het zoeken. Dat is op z’n minst grappig en nieuw. Je kunt de taal kiezen, ook Nederlands.” Op het gebied van elektronische airbags is er volgens Rolf ook een interessante ontwikkeling. “Een nieuw systeem, ontwikkelend door Alpride en gebruikt door Scott, Black Diamond en Pieps, dat niet werkt op ion-lithiumbatterijen. Je kan het dus makkelijker meenemen in het vliegtuig. Daarnaast is het systeem ongevoelig voor temperatuur, relatief licht en slijt het nagenoeg niet.”

Op wetenschappelijk niveau wordt er ook continu nieuwe kennis opgedaan over het ontstaan van lawines en welke factoren ervoor zorgen dat een lawine groot of klein blijft. “Maar dat heeft weinig invloed op de keuzes die een freerider gaat maken. Extra informatie in lawineberichten maakt dat de expert wellicht verfijnder beslissingen neemt, maar meer info is ook weer verwarrender.” Die mening deelt een spreker op een snowsafety bijeenkomst in Bilthoven bij wintersportspecialist (en gondelmuseum) MK Skiservice. Stian Hagen is een Noorse Freerider, woonachtig in Chamonix, die in tegenstelling tot het voorkomen van lawines een volledig andere benadering tot het probleem kiest, namelijk één van genezen.

• 1) Onder de sneeuw heb je 15 tot 18 minuten zuurstof, en dus overlevingstijd, afhankelijk van de omstandigheden. Bij 35 minuten onder de sneeuw is de overlevingskans nog maar 34%.
• 2) Het gevaar bij een hogere Lawine Stufe verdubbelt bij elk hoger getal (Lawine Stufe 4 is dus niet 4x, maar 8x zo gevaarlijk als Stufe 1)
• 3) Aantal slachtoffers per lawine: 1 persoon (78%), 2 personen (13%), 3 personen (7 %) en >3 personen (2%)
• 4) Lawines vinden ook plaats op een paar meter van de piste.
• 5) Per groot Alpenland is het aantal lawineslachtoffers over een langere periodes vrij stabiel: 25 per jaar. 6) Echter, afwijkingen zijn door dat lage getal al snel heel groot. We hebben een slecht jaar achter de rug.
• 7) In de Alpen is ongeveer 6% van de slachtoffers op slag dood als ze in een lawine komen. Doordat ze tegen een boom/steen aankomen of van een klif vallen.

• 8) In Amerika is het aantal directe slachtoffers hoger (ongeveer 25%) omdat de boomgrens daar hoger is en er dus meer slachtoffers vallen door lawines rond bomen.
• 9) Een ander groot gevaar is een zogenaamde treewell: rond bomen valt minder sneeuw door de takken, waardoor er een gat ontstaat waar een freerider ongelukkig in terecht kan komen.
• 10) Je kan met een trucje met je skistokken meten of een helling meer of minder dan dertig graden is. Onder de 30 graden komen plaklawines (vrijwel) niet voor.

Er zijn vijf bedrijven in de wereld die piepers maken: Mammut, Pieps, Ortovox, BCA en Arva. Samen bepalen zij ook certificeringen waar snowsafety-producten aan moeten voldoen. Arva is ook aanwezig op de freeride winter kick-off bij MK skiservice in Bilthoven en geeft extra informatie over hun producten en hoe ze te gebruiken.

De pieper is een klein apparaatje dat een signaal uitzendt en kan ontvangen dat je op je lichaam draagt. Als je gaat skiën of snowboarden zet je het apparaat op ‘zenden’. Als er een lawine ontstaat waar mensen onder terechtkomen schakelt iedereen in de omgeving hun pieper over op ‘zoeken’. Het slachtoffer of de slachtoffers onder de sneeuw zijn zo de enigen die nog een signaal uitzenden en kunnen op deze manier gevonden worden. Voor snel en accuraat zoeken is er een stappenplan (dat je op een cursus, het Pieperfest of van een gids kunt leren). Arva categoriseert haar piepers volgens een schema zodat je zelf kan kiezen hoe pro je wilt gaan en welke functies je belangrijk vindt of nodig hebt.

Airbags zorgen ervoor dat slachtoffers boven in een lawine blijven. Niet door te ‘drijven’, maar volgens het principe dat de grootste steen bovenin blijft in een schuddende omgeving. Probeer het maar eens met een steen in een bak zand. Een airbag zorgt dus vooral voor volumevergroting. Daarnaast zijn ze veelal in felle kleuren, zodat een slachtoffer makkelijker gevolgd of gevonden kan worden in een (bewegende) lawine. Airbags zijn er in tal van vormen en maten en aangedreven door verschillende systemen. Het systeem dat Arva gebruikt is binnen de airbag-tassenrange inwisselbaar. Arva gebruikt cartridges gevuld met gas, “omdat we vinden dat het superkrachtig moet zijn.” De cartridges kun je als ze leeg zijn omwisselen bij een dealer en je betaalt dan alleen het gas. Ook zijn er vluchtcertificaten te downloaden van de website voor de trans-Atlantische poederreizen.

De sonde wordt gebruikt om een slachtoffer precies te lokaliseren. De pieper heeft z’n werk redelijk goed gedaan, maar de sonde kan het slachtoffer op de centimeter lokaliseren. Daar waar de pieper de laagste afstand aangaf steekt de zoeker de sonde zo diep mogelijk in de sneeuw of totdat er iets hards geraakt wordt. Indien er geen lichaam geraakt wordt (het verschil tussen rots en mens kun je oefenen met een ingegraven tas) prik je in cirkels door. Zodra een slachtoffer gevonden is blijft de sonde staan en kan er gegraven worden. Sondes van Arva zijn vanaf volgend jaar ook voorzien van een certificering (UIAA*) waarbij wordt gekeken naar elasticiteit en rigiditeit (zo weinig mogelijk buigen en een laag mogelijke rek tussen de verschillende delen).

De schep is hopelijk al gemonteerd en het liefst staan er meerdere gravers klaar om te starten met scheppen zodra je met de sonde een lichaam lokaliseert. Door de gravers goed te organiseren zorg je dat de sneeuw die is afgegraven ook ergens naartoe kan en niet terugvalt in het gat. In rap tempo wordt sneeuw weggeschept en het slachtoffer genaderd. Indien gevonden moeten zo snel mogelijk het hoofd en de mond vrijgemaakt worden en kan indien nodig gestart worden met EHBO. Sinds vorig jaar gebruikt Arva voor de schep ook de UIAA*-certificering. Er wordt dan vooral naar breedte en lengte van de bladen gekeken en soort materiaal. Ook kan je bij sommige scheppen op meerdere manieren het blad monteren. Alle scheppen zijn tegenwoordig van aluminium.

Arva is een familiebedrijf uit Frankrijk dat zich volledig richt op snowsafety-materialen en (airbag)rugtassen. Sinds dit jaar zijn ze ook begonnen met rugtassen die volledig van gerecyclede stof zijn gemaakt. Volgend jaar is het doel dat de hele range met opnieuw gebruikte materialen is geproduceerd. Een safety pack met pieper, sonde en schep is verkrijgbaar vanaf 245 euro. Een rugtas met airbagsysteem heb je vanaf 499 euro. www.arva-equipment.com

Stian deed mee aan de Freeride World Tour, verloor een aantal vrienden in lawines en had naar eigen zeggen zelf “een behoorlijk aantal close calls.” Zijn benadering? “Ik ga ervan uit dat ik in een lawine kom. Hoe meer ik leerde over lawines hoe banger ik werd. Ik kreeg een soort PTSS (posttraumatische stressstoornis), had altijd angst en genoot niet meer van het skiën.” Tot de dag dat Stian begon met het lezen van oude lawineberichten van dagen dat mensen omgekomen waren in een lawine. “En toen kon ik deze slachtoffers in drie categorieën plaatsen: solo-skiërs zonder kans op redding, mensen die alle waarschuwingen en adviezen negeren en zonder drie-eenheid op pad gingen en – de voor mij belangrijkste groep – wintersporters die omkwamen in terrain-traps.” Een terrain-trap is een gevaarlijke plek in de buurt van jouw gekozen lijn. Dat kan bijvoorbeeld een uitstekende rots, boom of klif zijn. Maar een zeer bekende en gevaarlijke valkuil is een greppel of riviertje onderaan een helling. Bij een eventuele lawine hoopt de sneeuw daar meters diep op. Als je daar onder ligt wordt een redding erg onwaarschijnlijk. Stian: “De wetenschap is erop uit om te voorspellen of er een lawine komt, maar dat interesseert me eigenlijk niet meer zo. Dat is extreem complexe materie. Natuurlijk kijk ik wel uit, maar ik wil weten hoe ik er levend uit kan komen. Ik ski niet solo en heb materialen en kennis. Als ik een helling induik, kijk ik dus vooral naar deze gevaarlijke terrain-traps en omzeil die. Ook skiën we één voor één, zodat er altijd redders overblijven om in het geval van een lawine te kunnen redden.” Voorkomen én genezen dus.

Bij het Snow Safety Center kun je verschillende cursussen volgen. De theorie vindt plaats op verschillende plaatsen in Nederland en de praktijk oefen je in Davos-Klosters in Zwitserland. Door het coronavirus zijn veel theoriecursussen nu ook online te volgen. Nieuw zijn de cursussen voor beginnende toerskiërs en splitboarders. Op het strand van Wijk aan Zee organiseren ze elk jaar aan het einde van de zomer, op de laatste zondag van september, het Pieperfest waar je op het strand leert zoeken naar piepers. Een mooie kans om te oefenen met je zwembroek aan dus. Meer informatie vind je op www.snowsafety.nl

Rolf doceert intussen al ruim vijftien jaar andere freeriders hoe je mensen onder de sneeuw vandaan haalt, maar heeft zelf eigenlijk geen levensechte praktische ervaring. “Gelukkig niet, ik heb nog nooit zelf iemand hoeven redden en dat wil ik graag zo houden. Ik heb wel zelf twee keer in een lawine gezeten, maar lag beide keren niet helemaal onder de sneeuw. Bij één van die gebeurtenissen doken boven mij op de berg een boel mensen een helling in en die trapten de lawine los. Die wisten niet dat ze mij daarmee in de problemen brachten. Was handig geweest als ze een cursus hadden gehad. Mijn belangrijkste tips? Zorg dat je materiaal op orde is. En ja, dat lijkt heel duur, maar je doet er heel lang mee. Draag altijd de drie-eenheid bij je en als het kan een airbag. En ik weet intussen ook dat op niet al te steil terrein heel veel offpiste-plezier te beleven valt. Breng je kennis op een aanvaardbaar niveau, zodat je precies weet wat er speelt. Doe een opleiding of cursus. Net als bij het duiken of parachutespringen moet je een soort brevet halen. Het blijft een risicosport, het hoort er gewoon bij. Je moet weten wat je doet!